کوددهی به گیاهان (در گلخانه، باغ و مزرعه) یکی از اولین کارهایی است که هر باغبانی می‌آموزد. روی هم رفته، آنچه که «تغذیه» گیاهان را فراهم می‌آورد و موجب رشد سالم و سریع آنها می‌شود، کود است. برای افراد تازه‌کار، تنوع زیاد کودهای موجود و انواع مختلف افزودنی‌های آنها، می‌تواند بسیار گیج‌کننده باشد. اولین چیزی که درمورد کودهای مختلف جلب توجه می‌کند، حالت کود است: خشک یا مایع. با اینکه این دو حالت باهم کاملاً متفاوت هستند، هدف اصلی آنها یکی است: تأمین مواد مغذی برای باغ یا نوع خاصی از گیاه. این دو نوع کود هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. کشاورزان با نگاهی دقیق به ویژگی‌های مثبت و منفی هر کود تصمیم می‌گیرند که از کدام نوع و چه زمانی استفاده کنند.
در ابتدا، کودهای تجاری در اختیار کشاورزان و باغبان‌هایی قرار می‌گرفت که محصولات را به‌صورت عمده تولید می‌کردند. امروزه، شرکت‌های بسیاری در زمینه تولید کود فعالیت می‌کنند و به‌همان اندازه که محصولات‌شان را در اختیار تولیدکنندگان عمده قرار می‌دهند، مصرف‌کنندگان خانگی را نیز حمایت می‌کنند. به‌همین دلیل اغلب بسته‌بندی‌ها و توضیحاتی که روی کودها نوشته می‌شود، برای کسانی که در زمینه کشاورزی حرفه‌ای نیستند، ممکن است گیج‌کننده باشد.
کودهای خشک
کودهای خشک، که به‌نام کودهای دانه‌ای، پودری یا گرانول هم شناخته می‌شوند، در حالت خشک به بازار عرضه می‌گردند. اندازه و ثبات کودهای خشک تا حد زیادی به برند و مواد اولیه آن بستگی دارد. انسجام فیزیکی کودهای خشک انواع مختلفی دارد، از دانه‌های درشت گرفته که به اندازه هسته سیب هستند تا دانه‌های ریز که به حالت پودر درآمده‌اند. با این حال، اغلب کودهای خشک به این حالت نیستند و دانه‌های آنها به‌اندازه ذرات شن است. کودهای خشک معمولاً برای اصلاح خاک هستند و با گذشت زمان، برای مصرف گیاه در داخل خاک پخش می‌شوند. این بدان معناست که مزرعه‌داران می‌تواند کود را با خاک مخلوط کند (به اندازه پیشنهادشده) و این کود در یک دوره زمانی مشخص در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. همچنین، کودهای خشک معمولاً زمانی که گیاه در خاک قرار دارد، «روی سطح خاک» ریخته می‌شوند. به‌کمک این روش، اگر گیاه به مواد مغذی اضافی در طول چرخه حیات خود نیاز داشته باشد، در داخل خاک اطراف گیاه توزیع می‌شود. همیشه توضیحات تولیدکننده در رابطه با کاربرد کود و مقدار دز مصرفی مواد را قبل از استفاده مطالعه کنید. انواع مختلفی از کودهای خشک در بازار موجود هستند. با این حال، در ترکیب کودهای خشک، ممکن است از یک ماده استفاده شود یا مخلوطی از چند ماده مغذی باشد.
کودهای تک‌ماده‌ای
در انواع کودهای خشک، کودهای تک‌ماده‌ای از یک منبع مشخص تولید شده‌اند. برای مثال، کود اوره از انواع کودهای تک‌ماده است که کود خشک نیز محسوب می‌شود. کودهای تک‌ماده مانند سایر انواع کودها با درصدهای NPK برروی آن عرضه می‌شوند. برخی از کشاورزان با خرید کودهای تک‌ماده، مخلوط دلخواه خود را با ترکیب آنها تولید می‌کنند.
کودهای مخلوط
بسیاری از تولیدکنندگان، با ساخت کودهای مخلوط، امکان استفاده از آنها با مصارف مختلف را فراهم کرده‌اند. برای مثال برای خیار گلخانه‌ای، باغبان می‌تواند از کود مخصوص خیار گلخانه‌ای استفاده کند. مخلوط‌ها، ترکیبی از مواد مجزا هستند که برای هدف مشخصی باهم ترکیب شده‌اند. بسیاری از باغبان‌ها کودهای مخلوط را نسبت به کودهای تک‌ماده ترجیح می‌دهند زیرا استفاده از آنها راحت‌تر است و همچنین از لحاظ اقتصادی، خرید کودهایی که از قبل مخلوط شده‌اند، ارزش بیشتری دارد. انواع مختلفی از کودهای مخلوط با ترکیبات تخصصی در بازار هستند که کاربردهای متنوعی دارند.
مواد مغذی کاملاً محلول برای کشت آبی (هیدروپونیک)
یکی دیگر از انواع کودهای خشک که مصرف نسبتاً کمتری دارد، کودهای دانه‌ای هستند که کاملاً در آب حل می‌شوند و مختص کشت هیدروپونیک (آبی) هستند. این کودها کاملاً مصنوعی و محلول هستند و قیمت بالایی دارند. برخی از این کودها حاوی مواد «خود بافر» هستند تا سطح pH در سیستم کشت آبی را حفظ کنند. به‌علت محدودیت‌های قیمت این نوع کودها، استفاده از آنها زمانی به‌صرفه است کشت آبی زیادی داشته باشید.
مزایای کودهای خشک
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های کودهای خشک آن است که استفاده از آنها برای گیاه محدودیت زمانی ندارد، گیاه می‌تواند مواد مغذی مورد نیازش را در محدوده زمانی طولانی جذب کند. اهمیت این مزیت زمانی بیشتر مشخص می‌شود که این کودها پیش از کشت با خاک مخلوط می‌شوند. با اینکه اصلاح اولیه خاک ممکن است طول بکشد، وجود این کودها در خاک در درازمدت از زمان عملیات کشاورزی می‌کاهد. مزیت دیگر کاربرد کودهای خشک آن است که اگر دور از رطوبت و نور زیاد قرارگیرند، تا مدت زمان بسیار طولانی می‌توان از آنها استفاده کرد.
معایب کودهای خشک
کودهای خشک، کنترل کمتری در اختیار کشاورز می‌گذارند. برای مثال، اگر گیاهان دچار مسمومیت کودی شده باشند، امکان حذف کود از خاک وجود ندارد، زیرا کود و خاک با هم ترکیب شده‌اند. اگر کود با خاک به‌خوبی ترکیب نشده باشد، از همان ابتدا مشکلاتی بروز می‌کند. نکته اینجاست که روش استفاده از کودهای خشک به‌راحتی کودهای مایع، قابل اصلاح نیست. با این حال، اگر برطبق دستورالعمل تولیدکننده از آن استفاده کنید، این‌گونه مشکلات به‌ندرت پیش می‌آیند. ایراد دیگری که به این کودها وارد است، آن است که این کودها بعد از ترکیب با خاک مدت زمانی را نیاز دارند تا به‌شکل قابل جذب در اختیار گیاه قرار گیرند. برخی از کودهای خشک، حتی زمان بیشتری برای تجزیه نیاز دارند، این بدان معناست که گیاه برای دریافت مواد مغذی باید کمی منتظر بماند. همچنین استفاده از این کودها ممکن است موجب بی‌نظمی و گرد و خاک شود. همیشه توصیه می‌شود که در زمان استفاده از این کودها از ماسک ضدغبار استفاده کنید.
کودهای مایع
همان گونه که از اسمش پیداست، این نوع از کودها به‌شکل مایع هستند و اغلب اوقات به‌شکل خیلی غلیظ عرضه می‌شوند. به بیان دیگر، قبل از مصرف، باید ابتدا کود را با مقداری از آب رقیق و سپس استفاده کرد. هر کودی، غلظت‌های مخصوص به‌خود را دارد، بنابراین توجه به توصیه‌هایی که توسط سازنده مطرح شده‌است، ضروری است. درصدهای NPK به‌همراه مواد تشکیل‌دهنده اولیه کود، روی برچسب درج می‌شود. این کودها به دو دسته کلی کودهای ماکرو و میکرو تقسیم‌بندی می‌شود.
کودهای پایه
کودهای مایعی که برای تأمین مواد مغذی اولیه ماکرو مورد نیاز گیاه ساخته می‌شوند، به‌نام کودهای پایه شناخته می‌شوند. کودهای پایه به دو دسته کودهای میکرو (مواد معدنی) سبزینه (رشد) یا کودهای شکوفه‌دهی (گل) تقسیم می‌شوند. کودهای میکرو شامل موادی است که بیشترین تأثیر را روی مرحله رشد سبزینه دارند و به‌همین ترتیب، کودهای شکوفه‌دهی دارای موادی هستند که در مرحله گلدهی گیاه بسیار مفیدند.
اهداف ویژه
علاوه بر کودهای ماکرو، بسیاری دیگر از کودهای مایع یا افزودنی‌های میکرو با مصارف ویژه نیز وجود دارند. این کودها نیز ممکن است از یک یا چند ماه مختلف تشکیل شده باشند. این افزودنی‌ها با کودهای پایه تفاوت دارند زیرا به تأمین مواد مغذی اولیه نمی‌پردازند و اهداف دیگری را دنبال می‌کنند. برای مثال، ترکیب یک آنزیم که برای تقویت رشد ریشه است می‌تواند به‌عنوان یک کود ویژه مصرف شود.
مزایای کودهای مایع
مهم‌ترین مزیت کود مایع استفاده کنترل‌شده از آن است. به‌کمک این کودها، دز مصرفی کود و تعداد دفعات استفاده از آن برای گیاه توسط کشاورز کنترل می‌شود. هنگام بروز مشکلات نیز استفاده از این نوع کودها اختیار بیشتری به باغبان می‌دهد. مقادیر رقیق‌سازی و نسبت‌هایی که بین کودهای مایع چندگانه وجود دارد، به‌منظور تأثیر بر رشد گیاه، به‌سرعت قابل تغییر هستند. به بیان دیگر، گیاه در هر مرحله‌ای از رشد که باشد، دنبال‌کردن برنامه تغذیه و کوددهی آن، با استفاده از کودهای مایع به‌مراتب راحت‌تر از کودهای خشک است. اغلب کودهای مایع مواد مغذی مورد نیاز گیاه را به‌شکلی ارائه می‌کنند که به‌راحتی برای گیاه قابل جذب است. این ویژگی به‌عنوان یک مزیت محسوب می‌شود زیرا به پرورش‌دهنده اجازه می‌دهد که از موادی استفاده کند که دقیقاً برای آن بازه زمانی لازم هستند.
معایب کودهای مایع
در برخی از انواع کودهای مایع، پس از اینکه کود مدتی در یک جا بدون مصرف باقی بماند، فاسد می‌شوند. کودهای مایع به‌علت فرآیندهای اضافی و بسته‌بندی خاص آنها، از کودهای خشک گران‌تر هستند.
